Pejotyzm
 symbol Amerykańskiego Kościoła Tubylczego | |||||||
| Klasyfikacja systematyczna wyznania | |||||||
| synkretyzm religijny └ religie plemienne Indian Ameryki Północnej i chrześcijaństwo | |||||||
| |||||||
Pejotyzm (ang. Peyotism) – synkretyczna religia kultywowana przez Native American Church (pol. Amerykański Kościół Tubylczy[1], Rodzimy Kościół Amerykański[2] lub Kościół Amerykański[3]), łącząca chrześcijaństwo, tradycyjne indiańskie kulty i sakramentalne spożycie pejotlu. Pejotyzm powstał pod koniec XIX wieku i rozprzestrzenił się wśród Indian Ameryki Północnej, przyczyniając się – jako ruch adaptacji – do odnowy duchowej plemion i do powstania więzi panindiańskich[1]. Stanowi najliczniejszy rodzimy ruch religijny wśród Indian Północnoamerykańskich[4]. W 1996 liczbę wiernych szacowano na 250 tys.[5]
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Jazgrza Williamsa (Lophophora williamsii), inaczej nazywany pejot lub pejotl (od azteckiego słowa pejotl), to niewielka, nieposiadająca cierni bylina z rodziny kaktusowatych, naturalnie występująca w północnym Meksyku i w dolinie Rio Grande w Teksasie[6]. Z jego górnej kulistej części otrzymuje się używkę zwaną pejotl[2][3], która zawiera meskalinę mającą właściwości halucynogenne[4]. Psychoaktywne właściwości pejotlu były wykorzystywane w praktykach religijnych i leczniczych przez Indian północnego Meksyku od kilku tysięcy lat. Po introdukcji pejotu w południowej części Wielkich Równin, w południowo-zachodniej części Terytorium Indiańskiego (w dzisiejszym stanie Oklahoma) w latach 70. XIX wieku pejotyzm zaczął się tworzyć jako nowa religia łącząca ceremonie spożywania pejotlu z północnego Meksyku z tradycyjnymi teologiami Wielkich Równin[6].
W ramach „cywilizowania” Indian Amerykańskich wiele Kościołów chrześcijańskich (zarówno Kościół katolicki, jak i protestanckie) próbowało nawracać ich na chrześcijaństwo. Był to proces powolny i dający niewielkie sukcesy. Dał on jednak podwaliny pod rozwój nowej synkretycznej religii łączącej tradycyjne wierzenia plemienne i religię chrześcijańską[7]. Nowa religia nie powstałaby również bez znaczących zmian w życiu Indian wywołanych ekspansją białego człowieka i jego cywilizacji. Wymusiła ona wielkie migracje, zaprzestanie koczowniczego trybu życia i załamanie się tradycyjnego sposobu życia. Podobna historia krzywd wielu plemion zaowocowała narodzeniem się świadomości ponadplemiennej ideologii panindiańskiej[3]. W latach 80. XIX wieku doktryna, ceremonie i rytuały pejotyzmu ujednoliciły się i zaczęły się rozprzestrzeniać w obrębie Terytorium Indiańskiego. Do rozwoju i rozprzestrzeniania się nowej religii przyczyniały się działania takich osób, jak np. Quanah Parker z plemienia Komanczów, John Wilson z plemienia Kaddo, Chivato z plemienia Lipan, Jim Aton z plemienia Kiowa oraz Jonathan Koshiway z plemienia Oto[6]. Wzrost popularności pejotyzmu, który propagował przystosowanie się do nowej rzeczywistości i współpracę z białymi ludźmi, przyspieszyła masakra Siuksów nad Wounded Knee w 1890 roku, ostatnie wielkie starcie Indian Wielkich Równin[1].
Pod koniec XIX i na początku XX wieku nowa religia rozprzestrzeniła się wśród Indian w Oklahomie (w 1907 roku wyznawcy stanowili już większość Indian na obszarze stanu[6]) oraz na całym obszarze Amerykańskich Wielkich Równin aż do Kanady. Najwcześniej popularność zdobyła wśród plemion: Apaczów, Kiowa, Komanczów i Szejenów[1]. W latach 70. XX wieku wyznawcami pejotyzmu była już około połowa Indian w Ameryce Północnej, czyli w przybliżeniu 225–250 tys. osób[3][4]. Na początku XXI wieku liczba wyznawców również została oszacowana na około 250 tys. osób[2] z ponad 50 plemion[4].
Administracja rządowa USA, a później również władze 15 stanów, już od 1888 roku zabraniały używania pejotlu[4]. W ramach obrony zwolennicy pejotyzmu walczyli o prawo do sprawowania kultu na równi z innymi wyznaniami. W 1914 roku Indianie Oto powołali w Oklahomie Kościół Pierworodny (ang. First-born Church of Jesus Christ); za ich przykładem poszły inne plemiona. W 1918 roku w El Reno w Oklahomie spotkali się przedstawiciele gmin wyznaniowych Szejenów, Indian Oto, Kiowa, Osedżów, Komanczów i Apaczów, którzy powołali do istnienia Amerykański Kościół Tubylczy (ang. Native American Church). Jego istnienie zostało oficjalnie uznane przez władze USA[3]. Mimo tego używanie pejotlu wciąż było nielegalne. Od lat 60. XX wieku, w ramach realizacji konstytucyjnej wolności wyznania, indiańskie kulty zyskały szersze wsparcie, m.in. antropologów, a także zapadło kilka przychylnych pejotyzmowi orzeczeń sądów stanowych[4]. W 1978 roku uchwalono Ustawę o wolności religijnej Indian amerykańskich (ang. American Indian Religious Freedom Act) mającą zapewnić prawną ochronę indiańskich religii plemiennych i synkretycznych indiańskich ruchów religijnych, w tym pejotyzmu. Jedynie 28 stanów dostosowało swoje ustawodawstwo do wymogów ustawy. Praktyka pokazała, że nie zapewnia ona należytego wsparcia dla pejotyzmu, co naprawiły poprawki z lat 90.[7]
Na początku XXI wieku pejotl jest zakazany w Stanach Zjednoczonych i traktowany jak narkotyk. Wyjątek ustanowiono jedynie dla rytuałów Amerykańskiego Kościoła Tubylczego, którego jedynie zarejestrowani członkowie mogą go posiadać, transportować i zażywać[7][8].
Obrzędy
[edytuj | edytuj kod]
Obrzędy religijne wyznawców pejotyzmu, podobnie jak doktryna, mieszają w sobie elementy zaczerpnięte z chrześcijaństwa, jak i z indiańskich tradycji. Nie ma jednego scenariusza ceremonii i różne grupy wyznawców, mimo wielu wspólnych cech, czerpią w różnych proporcjach z różnych tradycji kulturowych i religijnych[3][4][6].
Rytuał pejotowy, nazywany spotkaniem (ang. meeting), jest odprawiany periodycznie lub z okazji dużych świąt religijnych albo prywatnych. Zaczyna się on zazwyczaj w sobotę o zachodzie słońca i trwa do niedzielnego wieczora. Odbywa się on w namiocie (tipi), specjalnym baraku lub na wolnym powietrzu[2][3]. W centralnym miejscu usypuje się kopczyk z ziemi w kształcie półksiężyca, przed którym płonie święte ognisko, wokół którego, w półkolu, gromadzą się ludzie. Przedmiotami rytualnymi używanymi w ceremonii są wachlarz z piór, grzechotka, laska z piórami, gwizdek, bęben, czasem również chrześcijańska Biblia. Spotkanie jest prowadzone przez Przywódcę (ang. Roadman) wspomaganego przez Głównego Bębnistę, Strażnika Kadzidła, Strażnika Ognia oraz przez żonę lub inną żeńską krewną Przywódcy[3][4].
Mimo pewnej różnorodności Spotkanie obejmuje takie elementy, jak kontemplacja, wspólne lub indywidualne modlitwy, śpiewy (często łączące elementy indiańskie i chrześcijańskie), bicie w bęben i tańce. Niektóre grupy czytają fragmenty z Biblii. Przed przyjęciem pejotlu Przywódca wygłasza kazanie, oczyszcza się usta liściem szałwii. Sakramentalne spożycie plasterków pejotlu, na wzór Komunii św., jest najważniejszą częścią ceremonii i następuje z reguły kilka razy w trakcie nocy[3]. Ma ono uwolnić wyznawców od szarej codzienności i pomóc nawiązać dialog z Bogiem i siłami nadprzyrodzonymi. W trakcie napływających wizji Pejotysta przekazuje siłom nadprzyrodzonym nurtujące go problemy i próbuje zdobyć ich pomoc oraz rozważa koleje własnego życia[2]. Nad ranem towarzyszka Przywódcy serwuje siedem sakramentalnych rodzajów jedzenia: wodę, rozdrobnioną wołowinę, kukurydzę, ryż, truskawki, ciasteczka i cukierki. Po wschodzie słońca, na zakończenie nocnej ceremonii, wszyscy uczestnicy jedzą wspólne śniadanie, po południu również obiad[7].
Wierzenia i etyka
[edytuj | edytuj kod]Pejotowa religia łączy tradycyjne wierzenia indiańskie i chrześcijańskie, często jest wręcz uważana za indiańską odmianę chrześcijaństwa[2][3]. Nie obejmuje ona jednak osób, które są chrześcijanami w tradycyjnym znaczeniu, jak i Indian praktykujących tradycyjne indiańskie kulty[8]. Wierzenia i teologia w obrębie Kościoła są zróżnicowane, poszczególne grupy i indywidualni członkowie w różnym zakresie, według własnego upodobania, korzystają z chrześcijańskiej teologii i szeregu lokalnych wierzeń i praktyk[6]. Według wyznawców Pejotystą jest osoba, która rytualnie spożywa pejotl[2]. Ogólnie rzecz biorąc, silnie zakorzeniona jest wiara w jednego, najwyższego Boga (Wielkiego Ducha, Manitu), utożsamianego z Bogiem Ojcem, przenikającego i kontrolującego rzeczywistość. Komunikuje się on z ludźmi poprzez różne istoty nadprzyrodzone, wywodzące się z indiańskiej mitologii. Ptak Wodny lub Duch Pejotowy utożsamiane bywają z Duchem Świętym, a Pejotowa Kobieta lub Duch Pejotowy mają wiele cech łączących ich z Jezusem[3].
Centralną rolę w pejotyzmie odgrywa pejot, roślina, jak wierzą Indianie, otrzymana bezpośrednio od Boga w celu ulżenia niedolom i pomocy w komunikacji ze światem nadprzyrodzonym[3]. Niektóre plemiona uważają listki pejotlu za personifikację Pejotowego Ducha, równoważnego z Jezusem wysłannika Bożego do Indian, lub za samego Jezusa[4]. Przyjmowanie pejotlu jest sakramentem. Oprócz komunikacji z duchami ma on moc oświecania umysłu i pomocy realizacji pejotystycznego kodeksu moralnego, zwanego „Pejotową Drogą”, czerpiącego dużo z etyki chrześcijańskiej. Do najważniejszych przykazań moralnych „Pejotowej Drogi” należy braterska miłość do wszystkich ludzi, bezwarunkowa opieka nad rodziną i wykształcenie dzieci, samowystarczalność ekonomiczna osiągnięta własną pracą, tak by nie wymagać pomocy od innych. Dodatkowo duży nacisk kładzie się na uczciwość i abstynencję od wszelkich napojów alkoholowych[1][2][3][4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e pejotyzm, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-09-13].
- ↑ a b c d e f g h Pejotyzm. wiara.pl. [dostęp 2017-09-13]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Zbigniew Drozdowicz. PEJOTYZM. „Wiedza i Życie”. 6/1997, 1997. Prószyński Media. ISSN 0137-8929. [dostęp 2017-09-13]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j Native American Church, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-09-13] (ang.).
- ↑ Kent Greenawalt: Religion and the Constitution. T. 1. Princeton University Press, 2006, s. 68. ISBN 978-0-691-12582-4. (ang.).
- ↑ a b c d e f Daniel C. Swan: NATIVE AMERICAN CHURCH. [w:] The Encyclopedia of Oklahoma History and Culture [on-line]. Oklahoma Historical Society, 2009. [dostęp 2017-09-13]. (ang.).
- ↑ a b c d Wynema Morris Walthill: NATIVE AMERICAN CHURCH. [w:] Encyclopedia of the Great Plains [on-line]. University of Nebraska–Lincoln. [dostęp 2017-09-13]. (ang.).
- ↑ a b Catherine Beyer: Peyote and the Native American Church. ThoughtCo, 2017-03-01. [dostęp 2017-09-13]. (ang.).
